مراقبت های قبل از عمل های برداشتن معده و روده

مراقبت های قبل از عمل های برداشتن معده و روده: نقشه راهی برای جراحی موفق

دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد، سیستمی پیچیده و حیاتی برای هضم و جذب مواد مغذی است. معده و روده (شامل روده کوچک و بزرگ) از اجزای اصلی این سیستم هستند که در فرآیندهای حیاتی گوارش نقش دارند. گاهی اوقات، به دلایل مختلفی نظیر سرطان، بیماری‌های التهابی روده (مانند کرون و کولیت اولسراتیو)، انسداد، سوراخ شدن یا خونریزی شدید، نیاز به برداشتن بخشی یا تمام معده (گاسترکتومی) یا روده (رزکسیون روده) پیدا می‌شود. این جراحی‌ها که در دسته جراحی‌های بزرگ شکمی قرار می‌گیرند، نیازمند آمادگی‌های بسیار دقیق و ویژه‌ای هستند تا از موفقیت عمل اطمینان حاصل شود و عوارض احتمالی به حداقل برسد. آمادگی صحیح قبل از جراحی‌های دستگاه گوارش نقش محوری در کاهش خطر عفونت، بهبود روند ترمیم بافت‌ها، تسریع بهبودی پس از عمل و بهبود کیفیت زندگی بیمار ایفا می‌کند. این مقاله جامع، به بررسی تمام جنبه‌های مراقبت‌های قبل از عمل برداشتن معده و یا روده می‌پردازد تا بیماران و خانواده‌هایشان با دانش و آمادگی کامل وارد این مرحله مهم از درمان شوند.

اهمیت آمادگی پیش از جراحی‌های گوارشی

جراحی‌های دستگاه گوارش، به دلیل پیچیدگی آناتومیکی و فیزیولوژیکی این اندام‌ها، و همچنین وجود میکروارگانیسم‌ها در روده، با چالش‌ها و خطرات خاص خود همراه هستند. آمادگی مناسب قبل از این جراحی‌ها به چند دلیل حیاتی است:

• کاهش خطر عفونت: آماده‌سازی روده، به ویژه در جراحی‌های روده بزرگ، برای کاهش بار باکتریایی و جلوگیری از عفونت‌های پس از عمل ضروری است.
• بهینه‌سازی وضعیت تغذیه‌ای: بسیاری از بیماران کاندید جراحی گوارشی دچار سوءتغذیه هستند. بهبود وضعیت تغذیه قبل از جراحی می‌تواند به بهبود زخم و تقویت سیستم ایمنی کمک کند.
• کاهش عوارض جراحی: با ارزیابی دقیق و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای، می‌توان ریسک عوارضی مانند خونریزی، مشکلات قلبی-ریوی و نارسایی اعضای بدن را به حداقل رساند.
• تسریع بهبودی: بیمارانی که با آمادگی کامل وارد اتاق عمل می‌شوند، معمولاً دوره بهبودی کوتاه‌تر و راحت‌تری دارند.
• کاهش استرس بیمار: آگاهی و آمادگی روانی، اضطراب بیمار را کاهش داده و همکاری او را در طول فرآیند درمان افزایش می‌دهد.

ارزیابی‌های پزشکی و آزمایشات جامع

پیش از هر جراحی بزرگ، به ویژه در دستگاه گوارش، ارزیابی‌های پزشکی گسترده‌ای برای اطمینان از آمادگی جسمانی بیمار و شناسایی هر گونه عامل خطر انجام می‌شود.

• معاینه فیزیکی کامل: شامل بررسی وضعیت عمومی بدن، ارزیابی وضعیت تغذیه، معاینه شکم و بررسی علائم حیاتی.
• تاریخچه پزشکی دقیق: شامل سابقه بیماری‌های قبلی (مانند دیابت، بیماری‌های قلبی، ریوی، کلیوی)، جراحی‌های قبلی، حساسیت‌ها، و داروهای مصرفی.
• آزمایشات خون جامع:
  • شمارش کامل خون (CBC): برای بررسی کم‌خونی (که در بیماران مبتلا به خونریزی گوارشی شایع است) و علائم عفونت.
  • پانل متابولیک جامع (CMP): برای ارزیابی عملکرد کلیه و کبد، سطح الکترولیت‌ها (به ویژه سدیم، پتاسیم) و قند خون. کمبود الکترولیت‌ها می‌تواند بر عملکرد قلب و عضلات تأثیر بگذارد.
  • آزمایشات انعقادی خون (PT, PTT, INR): برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم انعقاد خون و کاهش خطر خونریزی در حین و پس از جراحی.
  • آزمایشات مرتبط با سرطان (در صورت لزوم): نشانگرهای تومور مانند CEA در سرطان روده بزرگ.
  • گروه خون و کراس مچ: برای آماده‌باش در صورت نیاز به تزریق خون.
• تصویربرداری:
  • رادیوگرافی قفسه سینه (CXR): برای ارزیابی سلامت ریه‌ها، به ویژه در افراد سیگاری یا دارای بیماری‌های ریوی.
  • الکتروکاردیوگرام (ECG): برای ارزیابی سلامت قلب، به ویژه در بیماران مسن یا دارای سابقه بیماری‌های قلبی.
  • سی‌تی‌اسکن (CT Scan) شکم و لگن: برای مشاهده دقیق محل ضایعه، میزان گسترش بیماری و بررسی متاستاز (در مورد سرطان).
  • ام‌آر‌آی (MRI): در برخی موارد خاص، مانند تومورهای رکتوم برای برنامه‌ریزی دقیق جراحی.
  • آندوسکوپی/کولونوسکوپی: برای مشاهده مستقیم ضایعات، گرفتن بیوپسی و مشخص کردن محل دقیق جراحی.
• مشاوره با متخصصین دیگر: بسته به وضعیت سلامت بیمار، ممکن است مشاوره با متخصص قلب، ریه، نفرولوژیست (کلیه) یا متخصص تغذیه ضروری باشد.

مدیریت داروها قبل از جراحی

تنظیم دقیق مصرف داروها قبل از جراحی‌های گوارشی از اهمیت بالایی برخوردار است. بیماران باید لیست کاملی از تمام داروهای مصرفی (شامل داروهای نسخه‌ای، بدون نسخه، مکمل‌های گیاهی و ویتامین‌ها) را در اختیار تیم درمانی قرار دهند.

• داروهای رقیق‌کننده خون: داروهایی مانند وارفارین، آسپرین، کلوپیدوگرل و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) باید طبق دستور پزشک (معمولاً 5 تا 7 روز قبل از جراحی) قطع شوند تا خطر خونریزی کاهش یابد. ممکن است نیاز به جایگزینی موقت با هپارین‌های با وزن مولکولی پایین (مانند انوکساپارین) باشد.
• داروهای دیابت: دوز انسولین یا داروهای خوراکی دیابت باید با نظر پزشک تعدیل شود تا از نوسانات قند خون در دوره ناشتایی جلوگیری شود. معمولاً در روز جراحی، داروهای دیابت قطع می‌شوند.
• داروهای فشار خون و قلب: بیشتر داروهای فشار خون و قلب را می‌توان با مقدار کمی آب تا صبح روز جراحی مصرف کرد، مگر اینکه پزشک دستور دیگری بدهد. داروهای ادرارآور (دیورتیک‌ها) ممکن است نیاز به قطع داشته باشند.
• مکمل‌های گیاهی و ویتامین‌ها: بسیاری از این مکمل‌ها می‌توانند با داروهای بیهوشی تداخل داشته باشند یا خطر خونریزی را افزایش دهند (مانند جینسینگ، سیر، جینکو بیلوبا، ویتامین E). توصیه می‌شود مصرف آن‌ها حداقل 2 هفته قبل از جراحی قطع شود.
• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی: در بیماران مبتلا به بیماری‌های التهابی روده که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند، پزشک در مورد ادامه یا قطع موقت این داروها تصمیم‌گیری خواهد کرد.

آماده‌سازی روده (Bowel Preparation)

آماده‌سازی روده، به ویژه برای جراحی‌های روده بزرگ و رکتوم، برای کاهش خطر عفونت محل جراحی حیاتی است. این فرآیند معمولاً شامل موارد زیر است:

• رژیم غذایی کم فیبر/بدون فیبر: چند روز قبل از جراحی، بیمار باید از مصرف مواد غذایی پرفیبر (میوه‌ها، سبزیجات خام، غلات کامل) خودداری کند و به سمت رژیم غذایی کم‌باقیمانده یا مایعات شفاف پیش برود.
• رژیم مایعات شفاف: 24-12 ساعت قبل از جراحی، بیمار تنها مجاز به مصرف مایعات شفاف (آب، آبمیوه بدون پالپ، چای، قهوه بدون شیر، آبگوشت رقیق، نوشیدنی‌های ورزشی) است.
• مصرف محلول‌های ملین: پزشک یک محلول ملین قوی (مانند پلی‌اتیلن گلیکول) را تجویز می‌کند که بیمار باید آن را در حجم زیادی آب حل کرده و در مدت زمان مشخصی بنوشد. این کار باعث تخلیه کامل روده می‌شود.
• آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی: در برخی موارد، پزشک آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی خاصی (مانند نئومایسین و اریترومایسین) را تجویز می‌کند تا تعداد باکتری‌های موجود در روده را به حداقل برساند و خطر عفونت را کاهش دهد.
• عدم مصرف مایعات: مانند سایر جراحی‌ها، بیمار باید 8-6 ساعت قبل از زمان تعیین شده برای جراحی، به طور کامل ناشتا باشد (عدم مصرف هر گونه مایع یا غذا).

بهینه‌سازی وضعیت تغذیه‌ای

بسیاری از بیماران کاندید جراحی‌های گوارشی، به ویژه آنهایی که به دلیل بیماری‌های مزمن یا سرطان دچار کاهش وزن شده‌اند، در معرض سوءتغذیه هستند. بهبود وضعیت تغذیه قبل از جراحی (Prehabilitation) می‌تواند نتایج جراحی را به طور چشمگیری بهبود بخشد.

• تغذیه با پروتئین بالا: مصرف پروتئین کافی برای ترمیم بافت‌ها و عملکرد سیستم ایمنی ضروری است. ممکن است مکمل‌های پروتئینی یا فرمول‌های تغذیه‌ای خاص تجویز شود.
• ویتامین‌ها و مواد معدنی: اطمینان از کفایت ویتامین‌ها (به ویژه ویتامین C برای ترمیم زخم و ویتامین K برای انعقاد خون) و مواد معدنی (مانند روی) مهم است.
• تغذیه وریدی (در موارد شدید): در موارد شدید سوءتغذیه که بیمار قادر به تغذیه کافی از طریق دهان نیست، ممکن است تغذیه پارنترال (TPN) برای چند روز یا هفته قبل از جراحی در نظر گرفته شود.

آمادگی روانی و جسمی

جراحی‌های بزرگ می‌توانند استرس‌زا باشند. آمادگی روانی و جسمی مناسب می‌تواند به مدیریت اضطراب و بهبود تجربه کلی بیمار کمک کند.

• گفتگو با تیم درمانی: پرسیدن سوالات، ابراز نگرانی‌ها و کسب اطلاعات کامل در مورد روند جراحی، عوارض احتمالی و دوره بهبودی.
• حمایت خانواده و دوستان: حضور حمایت‌گرانه افراد نزدیک می‌تواند به کاهش اضطراب بیمار کمک کند.
• فعالیت بدنی سبک: در صورتی که وضعیت جسمانی بیمار اجازه می‌دهد، فعالیت بدنی سبک (مانند پیاده‌روی) می‌تواند به تقویت عمومی بدن و بهبود عملکرد ریه‌ها کمک کند.
• ترک سیگار و الکل: سیگار کشیدن به طور قابل توجهی خطر عوارض ریوی و عفونت زخم را افزایش می‌دهد. مصرف الکل نیز می‌تواند بر عملکرد کبد و سیستم انعقادی تأثیر بگذارد. توصیه می‌شود حداقل 4-2 هفته قبل از جراحی، مصرف این مواد قطع شود.
• آموزش پس از جراحی: آموزش در مورد آنچه پس از جراحی انتظار می‌رود (درد، لوله‌ها، کاتترها، استوما در صورت لزوم) می‌تواند به بیمار کمک کند تا برای دوره بهبودی آماده شود.

برنامه‌ریزی برای روز جراحی

• زمان و مکان: از زمان دقیق حضور در بیمارستان و محل پذیرش مطمئن شوید.
• مدارک: تمام مدارک پزشکی، نتایج آزمایشات، داروهای فعلی و کارت شناسایی خود را همراه داشته باشید.
• لباس و وسایل شخصی: لباس‌های گشاد و راحت بپوشید. از هر گونه جواهرات، لنز تماسی، دندان مصنوعی و وسایل فلزی خودداری کنید.
• همراه: از یک همراه بخواهید تا شما را تا بیمارستان همراهی کند و پس از جراحی نیز در کنار شما باشد.
• حمام: شب قبل یا صبح روز جراحی، با صابون آنتی‌باکتریال حمام کنید.

کلام آخر

جراحی‌های برداشتن معده و یا روده، گام‌های مهمی در مسیر درمان بیماری‌های جدی دستگاه گوارش هستند. موفقیت این جراحی‌ها و بهبودی سریع و کم‌عوارض، تا حد زیادی به کیفیت مراقبت‌های قبل از عمل بستگی دارد. با رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشکی، همکاری فعال با تیم درمانی، و توجه به جنبه‌های تغذیه‌ای و روانی، بیماران می‌توانند با اطمینان و آمادگی کامل وارد این مرحله از درمان شوند. به یاد داشته باشید که هر سوال یا نگرانی را با پزشک خود در میان بگذارید؛ آگاهی و آمادگی، بهترین ابزار شما برای دستیابی به نتایج مطلوب از جراحی است.