هموروئید

هموروئید، که بیشتر با نام بواسیر شناخته می‌شود، به وریدهای متورم و ملتهب در ناحیه مقعد و رکتوم گفته می‌شود. این وضعیت بسیار شایع است و تخمین زده می‌شود که نیمی از افراد بالای 50 سال، حداقل یک بار آن را تجربه کرده باشند. با اینکه هموروئید معمولاً یک بیماری جدی نیست، اما می‌تواند بسیار دردناک و آزاردهنده باشد و کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه، با شناخت علل، راه‌های پیشگیری و درمان‌های موجود، می‌توان به طور مؤثری این عارضه را مدیریت و حتی از آن جلوگیری کرد. در این مقاله، به بررسی جامع هموروئید، انواع آن، علائم، تشخیص، روش‌های درمانی و توصیه‌های مراقبتی خواهیم پرداخت.

هموروئید (بواسیر) چیست؟

هموروئید یا بواسیر، در واقع به متورم شدن و بزرگ شدن رگ‌های خونی در داخل یا اطراف مقعد و قسمت پایینی رکتوم اشاره دارد. این رگ‌ها به طور طبیعی در آن ناحیه وجود دارند و به کنترل دفع مدفوع کمک می‌کنند. اما زمانی که تحت فشار قرار می‌گیرند، دیواره‌هایشان کشیده شده، متورم و ملتهب می‌شوند.

هموروئید به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

هموروئید داخلی (Internal Hemorrhoids):

1. • این نوع هموروئید در داخل رکتوم، بالای خط دندانه‌دار (Dentate Line) قرار دارد و معمولاً دیده یا لمس نمی‌شود.
   • از آنجایی که این ناحیه فاقد پایانه‌های عصبی حسی است، هموروئید داخلی معمولاً دردناک نیست.
   • علامت اصلی آن خونریزی روشن و بدون درد در هنگام دفع مدفوع است.
   • در برخی موارد، ممکن است هموروئید داخلی بزرگ شده و از مقعد خارج شود (پرولاپس). پرولاپس هموروئید می‌تواند همراه با درد و ناراحتی باشد، به خصوص اگر نتوان آن را به داخل بازگرداند.

هموروئید خارجی (External Hemorrhoids):

1. • این نوع هموروئید در زیر پوست اطراف مقعد قرار دارد.
   • از آنجایی که این ناحیه دارای تعداد زیادی پایانه‌های عصبی حسی است، هموروئید خارجی می‌تواند بسیار دردناک، خارش‌دار و آزاردهنده باشد.
   • ممکن است به صورت توده‌هایی متورم و حساس در اطراف مقعد احساس شوند.
   • اگر در هموروئید خارجی، لخته خون ایجاد شود (ترومبوز هموروئیدی)، درد ناگهانی و شدیدی ایجاد می‌کند و به صورت یک توده سفت و آبی رنگ ظاهر می‌شود. این یک وضعیت اورژانسی است که نیاز به مداخله پزشکی دارد.

علل و عوامل خطر هموروئید

هموروئید زمانی ایجاد می‌شود که فشار زیادی بر رگ‌های خونی در ناحیه مقعد و رکتوم وارد شود. عوامل متعددی می‌توانند این فشار را افزایش دهند:

• فشار آوردن هنگام دفع مدفوع (زور زدن): این شایع‌ترین علت است، که اغلب به دلیل یبوست مزمن رخ می‌دهد.
• یبوست مزمن یا اسهال: هر دو وضعیت می‌توانند به رگ‌های مقعد فشار وارد کنند.
• بارداری: با بزرگ شدن رحم، فشار بر وریدهای لگنی و مقعدی افزایش می‌یابد. همچنین، تغییرات هورمونی در بارداری می‌تواند باعث شل شدن دیواره رگ‌های خونی شود.
• چاقی و اضافه وزن: وزن اضافی، فشار بر ناحیه لگن را افزایش می‌دهد.
• نشستن طولانی‌مدت: به خصوص روی توالت.
• بلند کردن اجسام سنگین: که باعث افزایش فشار داخل شکمی می‌شود.
• رژیم غذایی کم‌فیبر: کمبود فیبر در رژیم غذایی می‌تواند منجر به یبوست و در نتیجه زور زدن در هنگام دفع مدفوع شود.
• افزایش سن: با افزایش سن، بافت‌های حمایتی در ناحیه رکتوم و مقعد ضعیف‌تر و کشیده‌تر می‌شوند.
• ژنتیک: برخی افراد ممکن است به دلیل سابقه خانوادگی، مستعد ابتلا به هموروئید باشند.

علائم هموروئید

علائم هموروئید بسته به نوع آن (داخلی یا خارجی) و شدت آن متفاوت است. اما رایج‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:

• خونریزی بدون درد: این شایع‌ترین علامت هموروئید داخلی است. خون قرمز روشن روی دستمال توالت، داخل کاسه توالت یا روی سطح مدفوع دیده می‌شود. معمولاً خون با مدفوع مخلوط نیست.
• خارش یا تحریک در ناحیه مقعد: به خصوص در هموروئید خارجی.
• درد یا ناراحتی: هموروئید خارجی می‌تواند دردناک باشد، به خصوص هنگام نشستن یا در حین دفع مدفوع. اگر لخته خون در آن ایجاد شود (ترومبوز)، درد بسیار شدید و ناگهانی است.
• تورم در اطراف مقعد: به خصوص در هموروئید خارجی.
• توده‌ای حساس یا دردناک نزدیک مقعد: که ممکن است به داخل برگشته یا بیرون باقی بماند (در هموروئید پرولاپس‌شده).
• نشت مدفوع یا ترشحات مخاطی: در برخی موارد هموروئید داخلی پرولاپس‌شده.

نکات مهم:

• در صورت مشاهده خونریزی از مقعد، حتی اگر بدون درد باشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. خونریزی می‌تواند نشانه سایر بیماری‌های جدی‌تر دستگاه گوارش (مانند سرطان کولورکتال) نیز باشد و نیاز به بررسی دقیق دارد.
• درد ناگهانی و شدید همراه با توده سفت و آبی رنگ در اطراف مقعد، نشانه ترومبوز هموروئیدی است و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد.

تشخیص هموروئید

تشخیص هموروئید معمولاً توسط پزشک و بر اساس معاینه فیزیکی و بررسی علائم انجام می‌شود. در برخی موارد، برای رد کردن سایر بیماری‌ها، ممکن است آزمایشات بیشتری نیاز باشد:

1.بررسی تاریخچه پزشکی و علائم:

پزشک در مورد علائم شما، شدت آن‌ها، مدت زمان شروع، عادات دفع مدفوع، رژیم غذایی و سابقه خانوادگی سؤال می‌کند.

معاینه فیزیکی:

1. • معاینه چشمی: پزشک ناحیه اطراف مقعد را برای بررسی هموروئید خارجی، تورم، قرمزی یا علائم دیگر مشاهده می‌کند.
   • معاینه رکتال با انگشت (Digital Rectal Exam – DRE): پزشک با دستکش و روان‌کننده، انگشت خود را به آرامی وارد رکتوم می‌کند تا وجود هموروئید داخلی، توده‌ها، حساسیت یا ناهنجاری‌های دیگر را بررسی کند. هموروئید داخلی ممکن است در این معاینه لمس نشود مگر اینکه بزرگ باشد.

معاینه با ابزار (در صورت لزوم):

1. • آنوسکوپی (Anoscopy): یک لوله پلاستیکی یا فلزی کوتاه و توخالی (آنوسکوپ) به طول چند سانتی‌متر وارد رکتوم می‌شود. این روش به پزشک اجازه می‌دهد تا رکتوم و کانال مقعد را به وضوح مشاهده کند و هموروئید داخلی را تشخیص دهد.
   • سیگموئیدوسکوپی (Sigmoidoscopy): با استفاده از یک لوله انعطاف‌پذیر با دوربین (سیگموئیدوسکوپ) که تا بخش انتهایی روده بزرگ (سیگموئید) پیش می‌رود. این روش برای بررسی بیشتر خونریزی و رد کردن سایر علل احتمالی انجام می‌شود.
   • کولونوسکوپی (Colonoscopy): اگر خونریزی از مقعد زیاد باشد، یا علائم دیگری مانند تغییر در عادات روده، کاهش وزن بی‌دلیل، و یا سابقه خانوادگی سرطان روده وجود داشته باشد، پزشک ممکن است کولونوسکوپی را توصیه کند. در این روش، یک لوله بلند و انعطاف‌پذیر با دوربین (کولونوسکوپ) تمام روده بزرگ را بررسی می‌کند تا سایر علل خونریزی و بیماری‌های روده‌ای (مانند پولیپ یا سرطان) رد شوند.

انتخاب روش تشخیصی به علائم شما، سن و سوابق پزشکی شما بستگی دارد.

درمان هموروئید (بواسیر)

درمان هموروئید بسته به شدت علائم و نوع هموروئید متفاوت است. در بسیاری از موارد، هموروئید با تغییرات سبک زندگی و درمان‌های خانگی بهبود می‌یابد.

1.درمان‌های خانگی و تغییرات سبک زندگی (برای هموروئید خفیف):

• افزایش مصرف فیبر: مصرف روزانه 25 تا 30 گرم فیبر از طریق میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات. مکمل‌های فیبر مانند پسیلیوم نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند. فیبر به نرم شدن مدفوع و جلوگیری از یبوست کمک می‌کند.
• نوشیدن آب کافی: حداقل 8 لیوان آب در روز برای نرم نگه داشتن مدفوع.
• پرهیز از زور زدن هنگام دفع مدفوع: هرگز در توالت زور نزنید. اگر احساس دفع ندارید، بعداً دوباره امتحان کنید.
• عدم نشستن طولانی‌مدت روی توالت: توالت را به عنوان محل مطالعه یا استفاده از موبایل استفاده نکنید.
• ورزش منظم: فعالیت بدنی به حرکت روده‌ها کمک می‌کند و از یبوست جلوگیری می‌کند.
• حمام نشیمن (Sitz Bath): نشستن در آب گرم برای 15-20 دقیقه، 2 تا 3 بار در روز، می‌تواند به تسکین درد، خارش و اسپاسم عضلانی کمک کند.
• استفاده از دستمال توالت مرطوب و بدون عطر: به جای دستمال توالت خشک و زبر.
• کرم‌ها و شیاف‌های بدون نسخه: حاوی هیدروکورتیزون برای کاهش التهاب و بی‌حسی موضعی برای تسکین درد و خارش.

2. روش‌های سرپایی و کم‌تهاجم (برای هموروئید داخلی که به درمان‌های خانگی پاسخ نمی‌دهد):

• باندینگ لاستیکی (Rubber Band Ligation): رایج‌ترین روش برای هموروئید داخلی پرولاپس‌شده. یک باند لاستیکی کوچک در پایه هموروئید قرار داده می‌شود تا جریان خون را قطع کند. هموروئید طی 7 تا 10 روز کوچک شده و می‌افتد. معمولاً در چند جلسه انجام می‌شود.
• تصلب درمانی (Sclerotherapy): یک محلول شیمیایی به داخل هموروئید تزریق می‌شود که باعث کوچک شدن و اسکار شدن آن می‌شود.
• انعقاد درمانی (Coagulation Therapy – Infrared Coagulation): با استفاده از لیزر، نور مادون قرمز یا گرما، بافت هموروئید سوزانده و کوچک می‌شود.
• الکتروکواگولاسیون (Electrocoagulation): استفاده از جریان الکتریکی برای از بین بردن بافت هموروئید.

3. جراحی (برای هموروئید شدید یا مقاوم به درمان):

• هموروئیدکتومی (Hemorrhoidectomy): این رایج‌ترین و مؤثرترین روش جراحی برای برداشتن هموروئیدهای بزرگ یا پرولاپس‌شده است. جراح بافت اضافی که باعث خونریزی و بیرون‌زدگی می‌شود را برمی‌دارد.
  • مزایا: نرخ موفقیت بالا در درمان کامل.
  • معایب: معمولاً با درد قابل توجهی پس از عمل همراه است و دوره نقاهت نسبتاً طولانی‌تری دارد.
• استاپلر هموروئیدوپکسی (Stapled Hemorrhoidopexy): در این روش، به جای برداشتن بافت، یک دستگاه استاپلر (منگنه) برای بازگرداندن هموروئید پرولاپس‌شده به موقعیت طبیعی خود و قطع جریان خون به آن استفاده می‌شود.
  • مزایا: درد کمتر پس از عمل و دوره نقاهت کوتاه‌تر نسبت به هموروئیدکتومی سنتی.
  • معایب: خطر عود بالاتر در برخی موارد.
• بستن شریان هموروئیدی با داپلر (Doppler-guided Hemorrhoidal Artery Ligation – DGHAL/THD): در این روش، با استفاده از سونوگرافی داپلر، رگ‌های خونی تغذیه‌کننده هموروئید شناسایی و بخیه زده می‌شوند تا جریان خون کاهش یابد و هموروئید کوچک شود.
  • مزایا: کم‌تهاجم، درد کمتر، بدون نیاز به برش.

انتخاب روش درمانی بستگی به نوع، شدت هموروئید و ترجیح بیمار و جراح دارد.

مراقبت‌های پس از درمان هموروئید (دوران نقاهت)

مراقبت‌های پس از درمان هموروئید، به خصوص پس از جراحی، برای بهبودی کامل و جلوگیری از عود بسیار مهم هستند:

1.مدیریت درد:

• پس از روش‌های سرپایی، ممکن است درد خفیف تا متوسطی داشته باشید که با مسکن‌های بدون نسخه (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن) قابل کنترل است.
• پس از جراحی هموروئیدکتومی، درد می‌تواند قابل توجه باشد و نیاز به داروهای مسکن قوی‌تر طبق تجویز پزشک خواهد بود.
• حمام نشیمن (Sitz Bath) به کاهش درد و اسپاسم کمک می‌کند.

2. مراقبت از زخم (در صورت جراحی):

• ناحیه را تمیز و خشک نگه دارید.
• در صورت وجود پانسمان، طبق دستور پزشک آن را عوض کنید.
• به علائم عفونت (قرمزی، تورم، چرک، تب) توجه کنید و در صورت مشاهده به پزشک اطلاع دهید.

3. مدیریت دفع مدفوع:

• نرم نگه داشتن مدفوع: این مهم‌ترین گام است. از یک رژیم غذایی پرفیبر (میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات) پیروی کنید و آب فراوان بنوشید.
• مصرف نرم‌کننده‌های مدفوع (Stool Softeners): طبق تجویز پزشک (مانند داکوسات سدیم) برای جلوگیری از زور زدن.
• اجتناب از زور زدن: هرگز در توالت زور نزنید. به محض احساس نیاز به دفع، به دستشویی بروید و مدفوع را نگه ندارید.
• عدم نشستن طولانی‌مدت روی توالت.

4. فعالیت بدنی:

• استراحت کافی داشته باشید.
• از بلند کردن اجسام سنگین و فعالیت‌های شدید برای مدتی (که پزشک تعیین می‌کند) خودداری کنید.
• پیاده‌روی سبک را به تدریج آغاز کنید تا به بهبود گردش خون و عملکرد روده کمک کند.

5. مراقبت‌های بهداشتی:

• ناحیه مقعد را به آرامی و با آب گرم پس از هر بار دفع مدفوع تمیز کنید.
• از دستمال توالت مرطوب و بدون عطر یا دستمال‌های مخصوص هموروئید استفاده کنید.
• از مالیدن یا تحریک بیش از حد ناحیه خودداری کنید.

6. مراجعه به پزشک:

• در صورت بروز خونریزی شدید، درد غیرقابل کنترل، تب بالا، عدم دفع مدفوع به مدت طولانی، یا هر گونه نگرانی دیگر، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.

مدت زمان بهبودی پس از روش‌های سرپایی معمولاً چند روز تا یک هفته است، در حالی که پس از جراحی هموروئیدکتومی ممکن است 2 تا 4 هفته یا بیشتر طول بکشد. صبر و رعایت دقیق توصیه‌ها برای بهبودی کامل و جلوگیری از عود بسیار مهم است.

عوارض احتمالی هموروئید

هموروئید معمولاً عوارض جدی ایجاد نمی‌کند، اما در صورت عدم درمان یا در موارد شدید، می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:

• ترومبوز هموروئیدی (Thrombosed Hemorrhoid): ایجاد لخته خون در هموروئید خارجی. این عارضه باعث درد ناگهانی، شدید و توده‌ای سفت و آبی رنگ در اطراف مقعد می‌شود. نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.
• کم‌خونی (Anemia): خونریزی مزمن و طولانی‌مدت از هموروئید می‌تواند منجر به کم‌خونی ناشی از فقر آهن شود، که با علائمی مانند خستگی، ضعف و رنگ‌پریدگی همراه است.
• هموروئید پرولاپس‌شده (Prolapsed Hemorrhoid): هموروئید داخلی که از مقعد بیرون زده و نمی‌توان آن را به داخل بازگرداند. این وضعیت می‌تواند دردناک باشد و منجر به تحریک، خارش و حتی آسیب به بافت شود.
• خفگی (Strangulation): در موارد بسیار نادر، اگر هموروئید پرولاپس‌شده خفه شود (یعنی جریان خون به آن قطع شود)، می‌تواند منجر به مرگ بافت (گانگرن) و عفونت شدید شود. این یک وضعیت اورژانسی است.
• عفونت: در صورت تحریک مداوم یا آسیب به پوست اطراف هموروئید، ممکن است عفونت باکتریایی رخ دهد.
• بی‌اختیاری خفیف مدفوع: در موارد شدید و پرولاپس‌شده، یا پس از برخی جراحی‌ها، ممکن است کنترل مدفوع کمی دشوار شود.
• تنگی مجرای مقعد: یک عارضه نادر پس از جراحی‌های گسترده هموروئید.

نکات مهم:

• تشخیص و درمان به موقع هموروئید می‌تواند از بروز بسیاری از این عوارض جلوگیری کند.
• عدم خوددرمانی و مراجعه به پزشک برای خونریزی از مقعد ضروری است، زیرا می‌تواند نشانه بیماری‌های جدی‌تر باشد.

نتایج درمان هموروئید

نتایج درمان هموروئید معمولاً بسیار مثبت است و هدف اصلی، تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیمار است:

• تسکین علائم: با درمان مناسب، درد، خارش، خونریزی و ناراحتی ناشی از هموروئید به طور چشمگیری کاهش یافته یا کاملاً برطرف می‌شود.
• بهبودی کامل: بسیاری از هموروئیدها، به خصوص در مراحل اولیه، با تغییرات سبک زندگی و درمان‌های خانگی به طور کامل بهبود می‌یابند.
• کاهش عود: رعایت مداوم توصیه‌های مربوط به رژیم غذایی پرفیبر، مصرف آب کافی و اجتناب از زور زدن، نقش کلیدی در پیشگیری از عود هموروئید دارد.
• رضایت‌مندی بیمار: پس از درمان موفق، بیماران می‌توانند بدون نگرانی از درد یا ناراحتی، به فعالیت‌های عادی روزمره خود بازگردند.
• کاهش نیاز به جراحی: با تشخیص و درمان به موقع در مراحل اولیه، بسیاری از بیماران از نیاز به روش‌های تهاجمی‌تر یا جراحی بی‌نیاز می‌شوند.

در مواردی که هموروئید عودکننده یا شدید باشد و نیاز به روش‌های سرپایی یا جراحی باشد، این روش‌ها نیز نرخ موفقیت بالایی در کنترل و درمان طولانی‌مدت هموروئید دارند. با این حال، حتی پس از جراحی، ادامه رعایت نکات پیشگیرانه برای جلوگیری از عود بسیار مهم است.