برداشتن تیروئید

غده تیروئید، پروانه‌ای شکل و واقع در جلوی گردن، نقشی حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن از طریق تولید هورمون‌های تیروئیدی ایفا می‌کند. این هورمون‌ها تقریباً بر تمامی عملکردهای بدن، از ضربان قلب و دمای بدن گرفته تا سوخت و ساز انرژی و رشد، تأثیر می‌گذارند. زمانی که غده تیروئید دچار اختلال شده و دارو درمانی یا سایر روش‌های غیرتهاجمی پاسخگو نباشند، برداشتن تیروئید یا تیروئیدکتومی (Thyroidectomy) به عنوان یک گزینه درمانی مطرح می‌شود.

تیروئیدکتومی یک عمل جراحی رایج در حوزه جراحی عمومی است که به دلایل مختلفی از جمله سرطان تیروئید، پرکاری شدید تیروئید (گریوز)، ندول‌های بزرگ یا مشکوک به بدخیمی، و گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید) انجام می‌شود. این جراحی می‌تواند به صورت برداشتن کامل غده (تیروئیدکتومی کامل) یا برداشتن بخشی از آن (تیروئیدکتومی ساب‌توتال یا لوبکتومی) صورت گیرد. انتخاب نوع جراحی به تشخیص پزشک و شرایط خاص بیمار بستگی دارد.

هدف از این مقاله جامع، ارائه اطلاعاتی دقیق و به‌روز در مورد تیروئیدکتومی، از دلایل انجام آن و آمادگی‌های قبل از جراحی گرفته تا روند عمل، عوارض احتمالی و مراقبت‌های پس از آن است. این راهنما برای بیماران، خانواده‌های آن‌ها و همچنین متخصصان پزشکی که به دنبال به‌روزرسانی دانش خود در این زمینه هستند، مفید خواهد بود.

آناتومی و فیزیولوژی غده تیروئید

برای درک بهتر تیروئیدکتومی، ابتدا باید با آناتومی و فیزیولوژی غده تیروئید آشنا شویم.

• آناتومی: غده تیروئید از دو لوب تشکیل شده که توسط باریکه‌ای از بافت به نام ایسموس (Isthmus) به هم متصل می‌شوند. این غده در جلوی نای و زیر حنجره قرار گرفته است. در نزدیکی غده تیروئید، چهار غده پاراتیروئید کوچک نیز وجود دارند که وظیفه تنظیم سطح کلسیم خون را بر عهده دارند. همچنین عصب‌های حنجره‌ای راجعه (Recurrent Laryngeal Nerves) که مسئول کنترل تار صوتی هستند، در مجاورت غده تیروئید قرار دارند. آشنایی با این ساختارها برای جراح جهت حفظ عملکرد آن‌ها در حین عمل بسیار حیاتی است.
• فیزیولوژی: غده تیروئید هورمون‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) را تولید می‌کند که متابولیسم بدن را تنظیم می‌کنند. تولید این هورمون‌ها تحت کنترل هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) است که از غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود. اختلال در عملکرد تیروئید می‌تواند منجر به پرکاری (هیپرتیروئیدیسم) یا کم‌کاری (هیپوتیروئیدیسم) شود.

دلایل انجام تیروئیدکتومی

تیروئیدکتومی به دلایل مختلفی انجام می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• سرطان تیروئید: شایع‌ترین دلیل انجام تیروئیدکتومی، تشخیص یا احتمال بالای سرطان تیروئید است. انواع مختلفی از سرطان تیروئید وجود دارد (مانند پاپیلاری، فولیکولار، مدولاری، آناپلاستیک) و نوع جراحی بر اساس نوع و مرحله سرطان تعیین می‌شود. در بیشتر موارد سرطان تیروئید، تیروئیدکتومی کامل برای برداشتن تمام بافت سرطانی و کاهش خطر عود ضروری است.
• گواتر بزرگ یا علامت‌دار: گواتر به بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید اطلاق می‌شود. اگر گواتر به قدری بزرگ شود که باعث مشکلات تنفسی، بلع، یا زیبایی شود، ممکن است نیاز به جراحی برای برداشتن آن باشد. این گواترها می‌توانند ندولار یا منتشر باشند.
• پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) مقاوم به درمان: در برخی موارد، پرکاری شدید تیروئید (مانند بیماری گریوز) به درمان‌های دارویی یا ید رادیواکتیو پاسخ نمی‌دهد یا عوارض جانبی شدیدی ایجاد می‌کند. در این شرایط، تیروئیدکتومی به عنوان یک گزینه درمانی قطعی برای کنترل سطح هورمون‌های تیروئیدی مطرح می‌شود.
• ندول‌های تیروئید مشکوک یا بزرگ: ندول‌های تیروئید توده‌هایی در غده تیروئید هستند که می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند. اگر بیوپسی (نمونه‌برداری سوزنی) نشان دهد که ندول مشکوک به بدخیمی است یا ندول به سرعت در حال رشد است و علائمی ایجاد می‌کند، جراحی برای برداشتن آن توصیه می‌شود.

انواع تیروئیدکتومی

تیروئیدکتومی را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم کرد:

• تیروئیدکتومی کامل (Total Thyroidectomy): در این روش، کل غده تیروئید برداشته می‌شود. این جراحی معمولاً برای سرطان تیروئید، پرکاری شدید تیروئید، یا گواتر بسیار بزرگ و منتشر انجام می‌شود. پس از این جراحی، بیمار باید تا پایان عمر از داروهای جایگزین هورمون تیروئید (لووتیروکسین) استفاده کند.
• لوبکتومی (Lobectomy) یا همی‌تیروئیدکتومی (Hemi-Thyroidectomy): در این روش، تنها یک لوب از غده تیروئید (به همراه ایسموس) برداشته می‌شود. این جراحی معمولاً برای ندول‌های خوش‌خیم یک‌طرفه، سرطان‌های کوچک و محدود به یک لوب، یا ندول‌های مشکوک که نیاز به تشخیص قطعی از طریق بررسی پاتولوژی دارند، انجام می‌شود. مزیت این روش حفظ بخشی از بافت تیروئید است که ممکن است به تولید کافی هورمون تیروئید ادامه دهد و نیاز به مصرف داروهای جایگزین را از بین ببرد یا کاهش دهد.
• تیروئیدکتومی ساب‌توتال (Subtotal Thyroidectomy): در این روش، تقریباً تمام غده تیروئید به جز مقدار کمی از بافت در هر دو لوب برداشته می‌شود. این روش در گذشته برای پرکاری تیروئید استفاده می‌شد، اما امروزه کمتر رایج است و تیروئیدکتومی کامل یا لوبکتومی ترجیح داده می‌شوند.

آمادگی‌های قبل از جراحی

آمادگی مناسب قبل از جراحی برای اطمینان از بهترین نتیجه و کاهش خطرات ضروری است. این آمادگی‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• معاینه فیزیکی و آزمایشات: پزشک یک معاینه کامل انجام می‌دهد و آزمایشات خون (شامل آزمایشات تیروئید، شمارش کامل خون، الکترولیت‌ها و تست‌های انعقادی)، نوار قلب (ECG) و احتمالاً رادیوگرافی قفسه سینه را درخواست می‌کند.
• تصویربرداری: سونوگرافی گردن معمولاً قبل از جراحی برای ارزیابی دقیق اندازه، موقعیت و ویژگی‌های ندول‌ها یا گواتر انجام می‌شود. در برخی موارد، سی‌تی‌اسکن یا MRI نیز ممکن است لازم باشد.
• بیوپسی: اگر ندول مشکوک وجود دارد، بیوپسی آسپیراسیون با سوزن ظریف (FNAB) برای بررسی سلول‌ها و تعیین خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن انجام می‌شود.
• تنظیم داروهای مصرفی: پزشک در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید، از جمله داروهای رقیق‌کننده خون (مانند آسپرین، وارفارین)، مکمل‌ها و داروهای گیاهی، اطلاعات کسب می‌کند. ممکن است لازم باشد مصرف برخی از این داروها را قبل از جراحی متوقف کنید.
• کنترل پرکاری تیروئید: اگر بیمار دچار پرکاری تیروئید است، پزشک قبل از جراحی داروهایی برای کنترل سطح هورمون‌ها (مانند داروهای آنتی‌تیروئید) تجویز می‌کند تا از بروز بحران تیروئیدی در حین یا پس از جراحی جلوگیری شود.
• روزه گرفتن: بیماران باید طبق دستور پزشک، معمولاً از شب قبل از جراحی، از خوردن و آشامیدن خودداری کنند.
• مشاوره با جراح و متخصص بیهوشی: بیمار فرصت خواهد داشت تا با جراح و متخصص بیهوشی در مورد روند جراحی، نوع بیهوشی، خطرات و عوارض احتمالی صحبت کند و سوالات خود را مطرح نماید.

روند جراحی تیروئیدکتومی

تیروئیدکتومی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و معمولاً ۱ تا ۲ ساعت به طول می‌انجامد، اگرچه این زمان می‌تواند بسته به پیچیدگی جراحی متفاوت باشد.

• بیهوشی: متخصص بیهوشی داروهایی را برای خواباندن بیمار و اطمینان از عدم احساس درد در طول عمل تجویز می‌کند.
• برش: جراح یک برش کوچک (معمولاً حدود ۲ تا ۴ سانتی‌متر) در قسمت جلویی و پایین گردن ایجاد می‌کند، اغلب در یک چین طبیعی پوست تا جای زخم کمتر به چشم بیاید.
• برداشتن غده تیروئید: جراح با دقت، بافت تیروئید را از بافت‌های اطراف آن، از جمله غدد پاراتیروئید و عصب‌های حنجره‌ای راجعه، جدا می‌کند. استفاده از تکنیک‌های خاص و ابزارهای مانیتورینگ عصبی در حین جراحی به حفظ این ساختارهای حیاتی کمک می‌کند.
• هموستاز و بستن زخم: پس از برداشتن غده تیروئید، جراح خونریزی را کنترل کرده و در صورت لزوم، یک درن (لوله کوچکی برای تخلیه مایعات اضافی) در محل جراحی قرار می‌دهد. سپس لایه‌های بافت و پوست با بخیه‌های قابل جذب یا غیرقابل جذب بسته می‌شوند.

مراقبت‌های پس از جراحی و ریکاوری

پس از تیروئیدکتومی، بیمار به بخش ریکاوری منتقل می‌شود و تحت نظر قرار می‌گیرد.

• بستری در بیمارستان: بیشتر بیماران ۱ تا ۲ روز پس از جراحی در بیمارستان می‌مانند.
• درد و ناراحتی: احساس درد خفیف تا متوسط در ناحیه گردن طبیعی است و با داروهای مسکن کنترل می‌شود.
• تغییر صدا: ممکن است بلافاصله پس از جراحی صدای بیمار کمی گرفته یا ضعیف شود. این حالت معمولاً موقتی است و به دلیل تورم یا تحریک عصب‌های حنجره‌ای راجعه اتفاق می‌افتد.
• کنترل سطح کلسیم: پس از تیروئیدکتومی کامل، به دلیل احتمال آسیب یا برداشتن ناخواسته غدد پاراتیروئید، سطح کلسیم خون بیمار به دقت پایش می‌شود. در صورت افت کلسیم (هیپوکلسمی)، مکمل‌های کلسیم و ویتامین D تجویز می‌شود.
• تغذیه: بیمار می‌تواند پس از رفع اثرات بیهوشی، به تدریج مایعات و سپس غذاهای نرم را مصرف کند.
• مراقبت از زخم: دستورالعمل‌های خاصی برای مراقبت از محل برش داده می‌شود.
• فعالیت: بیماران تشویق می‌شوند که به آرامی فعالیت‌های عادی خود را از سر بگیرند، اما از فعالیت‌های سنگین و بلند کردن اجسام سنگین برای چند هفته خودداری کنند.
• مصرف داروهای جایگزین هورمون تیروئید: در صورت تیروئیدکتومی کامل، بیمار باید تا پایان عمر لووتیروکسین مصرف کند. دوز این دارو بر اساس نتایج آزمایشات خون تنظیم می‌شود.

عوارض احتمالی تیروئیدکتومی

مانند هر عمل جراحی، تیروئیدکتومی نیز می‌تواند با عوارض احتمالی همراه باشد، اگرچه بیشتر آن‌ها نادر هستند.

• خونریزی و هماتوم: تجمع خون در زیر پوست (هماتوم) در محل جراحی می‌تواند منجر به تورم و درد شود و در برخی موارد نیاز به تخلیه داشته باشد.
• آسیب به عصب حنجره‌ای راجعه: این عصب مسئول کنترل تارهای صوتی است. آسیب به آن می‌تواند منجر به گرفتگی صدا، ضعف صدا، یا حتی فلج دائمی تار صوتی شود. در دست جراحان باتجربه، خطر این عارضه بسیار پایین است.
• هیپوکلسمی (افت کلسیم خون): این عارضه به دلیل آسیب یا برداشتن ناخواسته غدد پاراتیروئید اتفاق می‌افتد. علائم شامل گزگز اطراف دهان، نوک انگشتان، اسپاسم عضلانی و در موارد شدید، تشنج است. این وضعیت معمولاً با مصرف مکمل‌های کلسیم و ویتامین D قابل کنترل است.
• عفونت زخم: هرچند نادر، اما ممکن است محل برش جراحی دچار عفونت شود که نیاز به درمان با آنتی‌بیوتیک دارد.
• بروز جای زخم (اسکار): برش جراحی می‌تواند منجر به ایجاد جای زخم شود، اگرچه با تکنیک‌های جراحی مدرن و مراقبت صحیح از زخم، تلاش می‌شود تا جای زخم به حداقل برسد.
• هایپوتیروئیدیسم (کم‌کاری تیروئید): پس از تیروئیدکتومی کامل، بیمار دچار کم‌کاری تیروئید می‌شود و نیاز به مصرف مادام‌العمر داروهای جایگزین هورمون تیروئید دارد. حتی پس از لوبکتومی، ممکن است برخی از بیماران دچار کم‌کاری تیروئید شوند و نیاز به دارو داشته باشند.

زندگی پس از تیروئیدکتومی

زندگی پس از تیروئیدکتومی، به ویژه پس از تیروئیدکتومی کامل، شامل یک سری تغییرات و مراقبت‌ها است:

• مصرف مادام‌العمر لووتیروکسین: این دارو باید هر روز صبح با معده خالی مصرف شود. دوز آن به طور منظم توسط پزشک بر اساس آزمایشات خون و سطح TSH تنظیم می‌شود.
• پیگیری منظم: ویزیت‌های منظم با پزشک (اندوکرینولوژیست) برای پایش سطح هورمون‌ها، تنظیم دوز دارو و بررسی هرگونه عود احتمالی (در صورت سرطان تیروئید) ضروری است.
• رژیم غذایی و سبک زندگی: معمولاً هیچ محدودیت غذایی خاصی پس از تیروئیدکتومی وجود ندارد، اما رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل و سبک زندگی فعال توصیه می‌شود.
• بارداری: در صورت تیروئیدکتومی کامل، تنظیم دقیق دوز لووتیروکسین در دوران بارداری برای حفظ سلامت مادر و جنین بسیار مهم است و نیاز به مشاوره با پزشک دارد.
• حمایت روانی: برخی از بیماران ممکن است پس از جراحی دچار اضطراب یا افسردگی شوند. مشاوره یا عضویت در گروه‌های حمایتی می‌تواند مفید باشد.